Over de beiaard

Klokken van een carillon worden uit brons gegoten. Sinds het begin van de 16e eeuw worden er carillons gemaakt, vooral in Nederland en België. Een klokkenspel (ook carillon of beiaard) is een muziekinstrument dat uit een reeks gestemde klokken bestaat, die verbonden zijn met een klavier. Dit klavier wordt met de handen (vuis­ten) bespeeld via een stokkenklavier en met de voeten op het pedaalklavier. Alle toetsen zijn verbonden met de klepel binnenin de klok. Door de kracht van de aanslag op de toetsen van de klavieren te variëren kan de beiaardier dynamische verschillen maken in zijn spel.
Het Doesburgs carillon is gestemd in de zogenaamde middentoonstemming, een oude stemming met zo zui­ver mogelijke tertsen, maar ook met enkele ‘wringende’ kwinten.

Het Doesburgs carillon

In 1655 kreeg Doesburg een carillon met 20 klokken, gegoten door de gebroeders Hemony te Zutphen. In 1723 kwamen er nog drie lichte klokken bij, gegoten door Jan Albert de Grave te Amsterdam.
Toen de toren op 15 april 1945 werd opgeblazen, werden twee van de vier luidklokken vernield. Van de 23 klokken van het toenmalige carillon bleven acht Hemony-klokken gespaard.
Na de herbouw van de Martinitoren werd door de Fa. Eijsbouts te Asten een nieuw carillon gegoten met gebruikmaking van deze acht Hemony-klokken. Het carillon bestond toen uit 47 klokken. Het instrument was met een vierde laag octaaf uitgebreid. Het oude carillon was te licht van klank voor de grote/hoge Martinitoren. De voormalige ‘piepstem’ was met het nieuwe octaaf erbij verleden tijd geworden. Op 5 mei 1965 werd de eerste bespeling na de Tweede Wereldoorlog gegeven.

De vier grootste klokken kregen na de restauratie namen van personen die zich na 1945 hebben ingezet voor de wereldvrede:

  • Koningin Wilhelmina, met het randopschrift “Gods adem is langer dan de onze”.
  • Paus Johannes XXIII, met “Dat door herstel van de juiste sociale orde alle volkeren eindelijk voorspoed, vrede en vreugde mogen genieten”.
  • President John F. Kennedy, met “Tegenwoordig kan geen volk zijn toekomst alleen opbouwen”.
  • Robert Schumann (de Europa-klok), met “Het nationale groeit naar het bovennationale”.

In mei 2015 is een nieuwe lage es-klok toegevoegd, gegoten door de Fa. Eijsbouts. Op 5 mei is deze klok, ook een vredesklok, ingeluid. Het heeft als randopschrift een citaat van Nelson Mandela: “It always seems impossible until it’s done”.

In de toren hangen verder nog twee grote luidklokken. De grootste is de middagklok. Door het opblazen van de toren in 1945 werd de oude klok uit 1549 onherstelbaar beschadigd. Een kopie luidt om 12.00 uur. De originele klok ligt sinds 1993 onder de glasplaat van het Oorlogsmonument van Jan Wolkers. Op die glasplaat staat de tekst: “Toen de klok zweeg verschenen de vogels van de vrijheid”. Dezelfde tekst staat ook op de ombouw van het klavier en op de middagklok zelf.
De andere luidklok is de avondklok, de zg. ‘papklok’ uit 1639, die om 21.00 uur luidt. Vroeger luidde deze wanneer de stadspoorten werden gesloten, een eeuwenoude traditie.

Op de trans staat een dakkapelletje. Daarin hangen drie klokjes uit het oude carillon. Zij geven de ‘klik’ aan, zeven minuten vóór het hele uur. Twee ervan zijn van Hemony uit 1654, de derde is van Jan Albert de Grave, uit 1723.